Więźba to najważniejszy element konstrukcji każdego dachu spadzistego. Jej zadaniem jest bezpieczne przenoszenie ciężaru własnego dachu, pokrycia oraz obciążeń spowodowanych opadami śniegu oraz siłą wiatru. Więźba musi być wykonana bardzo starannie, warto więc wiedzieć, na co zwrócić szczególną uwagę.
Do budowy domów jednorodzinnych z dachami spadzistymi najczęściej stosuje się tradycyjną więźbę drewnianą. Jest to jedno z najstarszych rozwiązań w budownictwie, ale wciąż doskonale się sprawdza. Drewniana konstrukcja składa się z belek (w przypadku więźby tradycyjnej) lub prefabrykowanych, gotowych elementów (wiązary z belek lub desek). Najważniejsze dla prawidłowego funkcjonowania dachu jest odpowiednie zaprojektowanie więźby - czyli obliczenie jej koniecznej wytrzymałości. Przekroje poszczególnych elementów więźby dachowej dobiera się na podstawie obliczeń statyczno-wytrzymałościowych. Istotne są następujące parametry:
- odległość między ścianami zewnętrznymi domu oraz ich układ,
- sposób zagospodarowania poddasza (czy będzie użytkowe, czy nie),
- kąt nachylenia połaci dachu,
- rodzaj zastosowanego pokrycia dachowego,
- warunki klimatyczne w danym regionie (jakie występują opady śniegu i jak silne wieją wiatry).
Te wszystkie parametry wpływają na konstrukcję więźby, a więc i na zużycie drewna. Najczęściej sugerujemy się głównie ciężarem pokrycia dachowego, sądząc, że tzw. lekkie pokrycia (jak blacha czy papa) potrzebują dużo lżejszej więźby. W rzeczywistości na konstrukcję więźby pokrycie wpływa w niewielkim stopniu - znacznie ważniejsza jest tu suma obciążeń własnych dachu, ocieplenia i wykończenia oraz warunki atmosferyczne. Więźba przecież musi wytrzymać nawet silne podmuchy wiatru oraz ciężar zalegającego w zimie śniegu (w polskich warunkach ciężar śniegu, jaki musi utrzymać więźba, wynosi ok. 100 - 150 kg na metr kwadratowy, a w okolicach podgórskich nawet powyżej 200 kg na metr kwadratowy). Dlatego standardowo projektuje się więźby, na których można położyć dowolne pokrycie - od blachy do estetycznych dachówek cementowych. O rodzaju więźby w dużym stopniu decyduje też to, czy chcemy mieć użytkowe poddasze. Zupełnie inaczej wygląda konstrukcja więźby i stropu w domu parterowym oraz w domu z poddaszem użytkowym.
Dach o konstrukcji krokwiowej Krok pierwszy: jaki rodzaj? Typowa więźba jest zbudowana z wiązarów - drewnianych elementów konstrukcyjnych połączonych w trójkąt. Najczęściej stosowane są następujące rodzaje więźby: krokwiowa, krokwiowo-jętkowa oraz płatwiowo - kleszczowa. Wybór zależy od konstrukcji, wielkości i przeznaczenia budynku. Więźba krokwiowa jest najprostsza. Stosuje się ją, gdy rozpiętość między zewnętrznymi ścianami nośnymi domu nie przekracza 7 metrów. Podstawowym elementem nośnym jest para krokwi, połączonych ze sobą w kalenicy. Mają one długość 4,5 - 6,0 m i są rozstawione w odstępach od 80 do 120 cm. Ich dolne końce mogą być mocowane w różny sposób - jednak zawsze liczy się dobre wykonanie, ponieważ od solidności połączeń zależy stabilność i bezpieczeństwo dachu. Więźba krokwiowo-jętkowa stosowana jest tam, gdzie rozpiętość między ścianami zewnętrznymi jest większa niż 7 metrów. Przy większym domu stosowanie więźb krokwiowych przestaje być ekonomiczne - dla zapewnienia odpowiedniej sztywności konstrukcji więźby należałoby bowiem stosować krokwie o bardzo dużych przekrojach. Zamiast tego projektuje się więźby, w których każda para krokwi rozparta jest mniej więcej w połowie ich długości poziomym elementem zwanym jętką. Dach o konstrukcji jętkowej Dzięki takiemu rozwiązaniu można wykonywać dachy o rozpiętości nawet 11 metrów, o przekroju krokwi podobnym do dachów o konstrukcji krokwiowej. W więżbach krokwiowo-jętkowych (podobnie jak w krokwiowych) wszystkie obciążenia przenoszone są na ściany zewnętrzne budynku. W przypadku domów, gdzie rozpiętość dachu przekracza 11 metrów, stosuje się więźbę płatwiowo-kleszczową. Konstrukcja tego typu różni się bardzo zarówno od krokwiowej jak i krokwiowo-jętkowej. Krokwie posiadają dodatkowe podparcie mniej więcej w połowie rozpiętości, składające się z płatwi i słupów. Całość konstrukcji więźby dachowej usztywniają poziomo kleszcze - podwójne belki wiążące końce słupów z opartymi na nich krokwiami. W dachach o konstrukcji płatwiowo-krokwiowej większe obciążenia przekazywane są na strop ostatniej kondygnacji, a nie na ściany zewnętrzne. Takie rozwiązanie konstrukcji więźby dachowej wpływa korzystnie na stabilność i wytrzymałość dachu, ale wymaga zaprojektowania odpowiednio wytrzymałego stropu. Dach o konstrukcji płatwiowo-kleszczowej
Krok drugi: wybór drewna
W domach jednorodzinnych więźba jest zwykle wykonana z drewna sosnowego, ewentualnie świerkowego lub jodłowego. Takie drewno ma bardzo dobre właściwości mechaniczne, a przy tym nie kosztuje dużo i jest łatwo dostępne. Drewno stosowane do budowy konstrukcji więźby dachowej powinno być odpowiednio przygotowane - wysuszone oraz zabezpieczone przed działaniem czynników biologicznych, ognia i wilgoci. Najbardziej skuteczną metodą zabezpieczenia drewna jest przemysłowa impregnacja próżniowo-ciśnieniowa. Jednak na małych budowach stosuje się zazwyczaj impregnację powierzchniową polegającą na malowaniu, natryskiwaniu lub kąpieli elementów w roztworze z impregnatem. Do zabezpieczenia konstrukcji więźby dachowej przed wilgocią, owadami, grzybami oraz ogniem używa się przede wszystkim impregnatów solnych, które zmniejszają palność drewna, a przy tym nie powodują powstawania toksycznych oparów. Są bezbarwne, dodaje się do nich więc barwnik umożliwiający sprawdzenie, które elementy zostały zabezpieczone i jak głęboko impregnat wniknął w zabezpieczane drewno. Drewno przeznaczone do impregnacji powinno być odpowiednio wysuszone (o wilgotności poniżej 20%) oraz oczyszczone z kory i zabrudzeń, które uniemożliwiałyby wnikanie impregnatu. Na elementy konstrukcyjne więźb dachowych powinno stosować się drewno suszone przemysłowo w specjalnych suszarniach. Tylko w ten sposób możemy uzyskać wymaganą wilgotność oraz doprowadzić do wyginięcia obecnych w nim zarodników grzybów oraz larw owadów.
